IS-gruwelen en KH18

Het is nog niet te laat om de Culturele Hoofdstad 2018 nog eens helemaal om te gooien met in het achterhoofd de gebeurtenissen in Parijs en al die andere plaatsen van gruwel. Het thema 'mienskip' minder loos te maken en ook degenen die er buiten staan binnen te halen.


Beiroet, Bagdad, Egypte, Parijs, iedere keer staan we weer versteld en vullen we praatprogramma's, krantenkolommen met een zoektocht naar de oorzaak. Hoe wreed kan een mens worden? We wijzen naar de islam, het onderwijs, de kansloosheid van werkloze jongeren in ellendige ghetto's, beter onderwijs.


Want beschaafde mensen doen het niet? De beelden van Parijs en eerdere van kinderen met afgesneden hoofden, duizenden mensen op de vlucht en vermoord vanwege een afwijkend geloof. Verkrachtingen, onthoofding, levend begraven, alle wreedheden passeren de revue. Hoe kan het zover komen? Psychologen kunnen er ongetwijfeld boeken over schrijven. Experimenten genoeg.

Natuurlijk Amerikaanse soldaten zijn ook geen lieverdjes, zo bleek uit de Abu Graibh-beelden. En de Nederlandse soldaten in Indië hebben evenmin vlekkeloos gehandeld. En toch zo erg als IS het nu maakt lijkt ongekend. Hoe kan het zo ver komen?

Voorbeelden uit de geschiedenis leren dat het zelden alleen met godsdienst te maken heeft. Religie is wel een ideaal vehikel voor het kweken van haat en haat lijkt de drijfveer achter gruwelijkheden. Maar ook zonder godsdienst kan het, zo toonden Hitler en Stalin wel aan.

Waarmee maar gezegd is dat je een vehikel nodig hebt om haat te kweken, om een mens als niet-mens te zien. Uit Rwanda weten we dat radiozenders een giftige cocktail uitzonden waarin leden van de te vernietigen stam uitgemaakt werden voor kakkerlakken. En kakkerlakken mag je dood trappen.

En als je een religie of ideologie zo uitlegt dat on- of anders gelovigen onmensen zijn mag je daar ook dingen mee doen die je normaal gezien met mensen nooit zou doen. En naarmate dit leidt tot de eerste wreedheden zal dit zonder morele rem uit de hand kunnen lopen, zoals nu het geval is.

Dat erin de islam niet zo’n rem zou zitten wil er bij mij niet in. Misschien dat een morele rem veel te maken heeft met geletterdheid van een bevolking. Onwetendheid zeker in combinatie met religie is een gemakkelijke prooi voor haatzaaien. Maar het verklaart niet alles. De Duitsers van 1939 waren geen ongeletterden, God was met hen en ze waren wel erg goed gedisciplineerd.

Zulke bespiegelingen laten je toch achter met het nare gevoel dat de IS-gruwelen niet een verklaarbaar cultuurverschijnsel zijn. Evenmin zijn ze per definitie aan een religie verbonden. Als de haat maar groot genoeg is iedereen in staat tot akelige dingen. Maar om zo groot te worden heb je een vehikel nodig. Misschien moeten we dat eerder als zodanig herkennen. En dat vehikel onklaar maken en vervangen door een beschaafder vehikel.


Het zou misschien wel een goed idee zijn in Friesland de Culturele Hoofdstad 2018 in het teken van het bestrijden van terreur te plaatsen. Er hoeft niet eens zoveel te veranderen. Het begrip 'mienskip' alleen al, maar dan niet om trots op Us Fryslân te wijzen. Maar een internationaal programma dat in het teken staat van het betrekken van iedereen bij de gemeenschap.


Nodig ook degenen uit die nu buiten de gemeenschap staan. Want daarzonder zullen ze ons blijven haten wanneer we ons feestje vieren. Dat straks roomblanke feestje heeft dan wel een kans gemist.  En het zou nog eens veel groter kunnen worden, dan nu het geval lijkt.

Een oplossing tegen haat en terreur is het niet, maar  het idee dat er één oplossing zou zijn, dat station zijn we al gepasseerd.