De lafheid van een gaaf land

Soms vraag je je wel eens af, waar het lef van extreem-rechts is gebleven. Geert Wilders mag dan heel dapper te keer gaan tegen de islam, maar wentelt zich even gemakkelijk in de zetels opleverende bescherming van kaalhoofdige klerenkasten. Ieder keer stelt hij weer teleur.

Maar zo laag als hij nu opereert had ik zelfs van hem niet verwacht. Wilders overweegt aangifte te doen wegens bedreiging door de jonge Anne Fleur Dekker. Och, wat heeft deze jonge vrouw toch gedaan? Dat ze zoveel angst weet op te roepen bij de grote Geert.

Nou, eigenlijk heeft ze niet zoveel gedaan, behalve nogal fanatiek links te zijn en hier geen geheim van te maken. Ook niet toen een onaangename dame al weer een jaartje geleden op twitter vijfhonderd mensen opriep als ludieke actie stenen te werpen naar een moskee vanwege jihadistische aanslagen. Anne Fleur ontstak in woede en tweette terug 'Wie gaat er mee 500 stenen op Wilders gooien. Vind ik wel een 'ludieke' actie'.

Je moet al een enorme schijtlaars zijn, wil je daar een bedreiging in zien. Misschien was het geen verstandige tweet - sarcasme is een linke zaak bij slechte lezers -, maar ach iedereen is wel eens boos. Maar dan hebben we buiten de giftige extreem-rechtse sites als The Post Online en De Dagelijkse Standaard gerekend.

Die koppelde de tweet los van de context en aan de gedachte dat Anne Fleur voorzitter van een stembureau is geweest. En zouden er daardoor geen stemmen op de PVV verloren gegaan zijn? De tweet ging viral. Fout als hij was, want Anne Fleur in het dagelijks leven fractiemedewerker van Groenlinks in Hilversum, was geen voorzitter van een stembureau.

Ze had het kunnen zijn, maar werd te uitgesproken gedacht voor zo'n functie. Voor de nepblonde PVV'er geen probleem. Hij retweette de foute tweet en vertelde de krant van wakker Nederland dat hij aangifte wilde doen tegen de 'linkse extremist' wegens bedreiging. De schijtlaars.

Inmiddels heeft het extreem-rechtse voetvolk van Wilders en ook van Thierry Baudet – over hem heeft ze ook iets onaardigs geschreven – gemeend Anne Fleur dusdanig onder vuur te nemen, dat de politie het serieus neemt en ze ondergedoken is. In plaats dat Wilders en Baudet zich kerels tonen en haar in bescherming nemen tegen hun rechtse horden, gooit Wilders olie op het vuur. Baudet zwijgt.

Wat is dat toch, die haat van rechts tegen links. En in die haat lijkt alles geoorloofd. Liegen, leugens verspreiden, bedreigen en dan ook nog zelf aangifte doen wegens bedreiging. Bovenal is het de lafheid, die uit het bovenstaande spreekt, die verbazingwekkend is.

Een 22-jarige linkse activiste die van haar geweldloosheid geen geheim maakt, kan toch nooit een bedreiging zijn. Als je het niet met haar eens bent, ga je de strijd aan met open vizier. Moet niet zo moeilijk zijn, met de zelf verklaarde intellectueel Baudet voorop.

Maar nee, je achter de achterban verschuilen en jammeren bij de Telegraaf. Kom op Groenlinks, laat van je horen. Want jullie zijn ook erg stil. Mark Rutte spreek je uit, want dit gebeurt in jouw gave land. Waar blijven de geschokte politici? Een compleet debat als er iets mis is met de bescherming van Wilders, maar nu zwijgen? Dit land is toch niet zo gaaf.

Nostalgie

Het moet een feest van herkenning zijn geweest, de opening van de foto-expositie 'Leeuwarden in de seventies' van wijlen oud-collega Paul Janssen deze week. Het Historische Centrum Leeuwarden liep over van het nostalgisch sentiment, als we directeur Geart de Vries mogen geloven en waarom zouden we dat niet.

Een dag later hebben wij ons vervoegd in het HCL om toch maar eens te kijken, wat al die mensen van mijn leeftijd herkennen. Tenslotte ben ik ook opgegroeid in dit Leeuwarden en staan mij die jaren ook nog wel enigszins bij.

De foto's van Paul zijn zonder meer sprekend en je herkent veel van het oude Leeuwarden. Vooral de stadsbeelden herinner ik mij. De oude veemarkt waar ik ooit rijexamen heb gedaan. Toen nog parkeerplaats en – ook nog meegemaakt – hiervoor veemarkt.

Een veemarkt waaraan Leeuwarden ook zijn rosse buurt aan te danken heeft. Grappig, alle steden met een flinke veemarkt hebben zo'n buurt of hebben zo'n buurt gehad. Ja, Sneek ook, al rest daar slechts een enkel bordeel.

Verder valt op dat ook in die zeventiger jaren de auto al een probleem voor de binnenstad vormde. Maar zoete jeugdherinneringen bij de afbeeldingen van de 'roerige' periode van de stad, nee, die zijn er niet. Dat is een beetje aan mij voorbij gegaan.

Was ik net te jong? Niet boos genoeg om te roepen dat Johnson moordenaar was? Vaag herinner ik me een opstootje bij het beeld Mercurius op het toen nog dodelijk saaie Zaailand. Ik stond er een beetje bij. Aan de kant en niet op mijn gemak.

's Avonds in de kroeg hoorde ik er enthousiaste verhalen over. Mijn latere collega Sikke Doele – ook al wijlen – was toen een gevierd journalist in de kroeg die wij frequenteerden. Hij was er niet bij geweest, Sikke was meer van de grote demonstraties.

Het was Geart de Vries wel opgevallen, dat de aanwezigen bij de opening bijna zonder uitzondering weinig relativeringsvermogen tentoonspreidden. Het werd zonder uitzondering als een belangrijke periode gezien in de Friese hoofdstad. Bij nader inzien dus maar goed, dat ik er niet bij was met sfeer bedervende opmerkingen.

Het was natuurlijk helemaal niet zo'n belangrijke periode. Achteraf is dat gemakkelijker vast te stellen, dan wanneer je er middenin staat. Dat er nogal wat oud-journalisten van de Leeuwarder bij waren, die zich ook laafden aan de nostalgie verbaasde mij.

Akkoord, ik trad pas een paar jaar later in dienst van de LC. Daardoor hoorde ik er niet helemaal bij. Eerlijk gezegd vond ik het een beetje lachwekkend allemaal. Ook toen had ik al moeite dit soort emoties serieus te nemen. Mijn plaats was aan de zijlijn en te aanschouwen. Deelnemen wilde er niet in.

Was het de toen wat overvloedige alcoholinname, die voor een gezond relativeringsvermogen zorgde, zoals we met gelijkgestemden vaststelden? Ik mag het graag geloven en haal liever herinneringen op aan beschonken avonden. Bezopen onder de kerktoren van Stiens zitten, terwijl de wind op die toren gierde en wij wachtten op een collega die iets vaags met een amateurtoneelgroepje moest doen.

Dat herinner ik me wel en kan ik zo uitbeelden. Daar heb ik geen foto's bij nodig. Hooguit moet ik nu misschien vaststellen, dat ik er niet bij hoorde en wellicht nooit bij heb gehoord. Treurig, mwah, nee. Iets gemist? Achteraf gezien niet. En dat stemt dan wel weer een beetje treurig.

Het lot der verdwaalden

Het was de dag na de verkiezingen dat ik in het postvakje van mijn moeder het ongebruikte stembiljet vond. Haar geheugen heeft haar in de steek gelaten en stemmen was niet bepaald een welbewuste keuze geweest. Toch lag dat biljet daar. Het zette me aan het denken.

Het was niet alleen dat stembiljet, maar ook een recensie op een tv-documentaire over een zwakbegaafde moeder en haar dochter. De recensie eindigde met de vraag wat we aan moeten met de mensen, wier hersencapaciteit domweg onvoldoende is om de de wereld te begrijpen.

Het is een oude vraag. In een beschaafde samenleving beschermen we die mensen tegen de harde uitwassen van de markt. De afgelopen jaren is dat laagje beschaving aan slijtage onderhevig geraakt. We laten de in hun beperkte geest verdwaalden aan hun lot over.

Dat wil zeggen, als ze geen overlast veroorzaken. Nu zijn er verschillende graduaties in het onvermogen de moderne wereld te begrijpen. De complexiteit is dusdanig dat het echt niet alleen zwakbegaafden zijn, die het niet meer kunnen bevatten. In een beschaafde samenleving zouden we mensen helpen met goede scholing, voorlichting en adviezen.

Vergeet hierbij niet dat een derde van de bevolking problemen heeft met begrijpend lezen. Dat is een van de eerste voorwaarden voor begrip van complexe situaties, maar ook voor de acceptatie dat je bepaalde dingen niet begrijpt. Want dat is toch wel een van grootste problemen van deze tijd. We accepteren dat niet meer.

Of er gegevens zijn over voeger jaren als het gaat om dit onvermogen tot begrijpend lezen, weet ik niet. Wel was er toen een soort beschermende deken voor degenen, die nu eenmaal niet veel snappen van de bureaucratie, in de vorm van kerk, vakbond en verenigingsleven. Een naar kantje hiervan was natuurlijk wel, dat die deken behoorlijk stuurde.

Het grote voordeel was evenwel, dat mensen zich niet sappel hoefde te maken over al te ingewikkelde zaken en een normaal leven konden leven. Een leven wellicht zonder grote mogelijkheden, maar wel aangenaam zorgeloos. Er was hulp bij werk, eigenlijk bij alle facetten van het leven.

Die tijd is voorbij. Of we daar bedroefd om moeten zijn, weet ik niet. Er zaten tenslotte ook bedenkelijke kantjes aan. En was er niet de emancipatie van al die groepen in de samenleving, die de deken een beetje onnodig en daardoor verstikkend maakte.

Die emancipatie keert zich evenwel tegen de groepen, die zich echt minder goed zelf kunnen redden. Er wordt nu een beetje minderwaardig gedaan over mensen, die de dupe zijn van de vereiste zelfredzaamheid. Blaiming the victim is gewoon geworden. Wie komt er nog voor hen op? Er is bijna een vorm van angst uitgemaakt te worden voor gutmensch, als je je inzet voor hen die dat zelf minder goed kunnen.

Het is natuurlijk gemakkelijk met de beschuldigende vinger richting onderwijs te wijzen, of naar de rechtse partijen die al te enthousiast tal van voorzieningen hebben afgebroken. Maar eerlijk gezegd heb ik van heel weinigen ook maar iets vernomen, als het ging om verdediging van juist die groepen, die het nodig hebben.

Het is niet meer populair de kant van de verliezers te kiezen. Voor je het weet wordt je ermee vereenzelvigd. Maar ze helemaal laten vallen, wordt ook afgestraft. En boosaardiger partijen als de PVV springen zelfzuchtig in het gat. Al die mensen die een beetje hulpeloos rondzweven in het complexe universum worden verwelkomd met simpele oplossing, met zondebokken.

Zijn er nog leraren, zoals mijn leraar Nederlands ooit, die hun leerlingen durven op te voeden? Die op het bord schrijven dat het niet erg is, als je iets niet begrijpt als het maar geen reden is het af te keuren. Kunnen we zo'n visie niet weer omarmen? Dat neemt de voedingsbodem voor al die duistere krachten weg.

De ideale samenleving bestaat niet, maar een beetje beschaving maakt het wel een stuk aangenamer. Als we mensen die het allemaal niet meer kunnen bijbenen een handje helpen, zonder een tegenprestatie te verwachten, kunnen we ook weer een beetje trots op ons zelf zijn. Al te goed is buurmans gek, maar alleen maar wantrouwen is een slecht uitgangspunt.

Soms moet je ook dingen een beetje los laten. Dat stembiljet van mijn moeder is ongebruikt gebleven. Terecht. In vroeger tijden haalden CDA'ers zulke stembiljetten met machtigingen op. Nu blijven ze liggen in het postvakje, wachtend op de prullenbak. Daar horen ze, zoals zoveel voor sommigen onbegrijpelijke papieren van de overheid.

Het zou een mooi onderwerp zijn bij de formatie van een nieuw kabinet. Maar gezien de partijen die hierbij kansrijk zijn, ben ik bang dat er voor de verdwaalden niet veel hoop is.

Een treurige dag

Het is een merkwaardig dag waarop we wakker zijn geworden. Een dag van newspeak, een dag waarop volstrekte nonsens als nieuwe werkelijkheid wordt aangekondigd. Waar opgeluchtheid heerst over de ondergang van redelijkheid.

Een zittende regeringscoalitie raakt meer dan de helft van haar aanhang kwijt. Links is gedecimeerd ondanks de winst van GroenLinks. Er is maar een winnaar: het neoliberalisme. Die kijk op de economie die elders in de wereld langzaam terrein lijkt te verliezen, heeft hier glansrijk gewonnen.

Tegen de wil van de kiezer, die op grandioze wijze is bedrogen en op een dwaalspoor is gezet. Moeten we blij zijn met het tegenvallend resultaat van de PVV, terwijl VVD en CDA het programma van deze partij grotendeels hebben overgenomen?

Moeten we blij zijn met de komst van racisten Baudet en Hiddema in de kamer? We kunnen heel bedroefd zijn over het verlies van de PvdA. Maar dat zijn krokodillentranen. De kiezer heeft in ieder gezien dat deze partij zijn wortels heeft verraden door te kiezen voor het neoliberalisme. Met een technocraat als Jeroen Dijsselbloem als uithangbord verdien je zo'n klap. Daar kan een fatsoenlijk man als Lodewijk Asscher niets aan doen.

De kiezer heeft het kabinet gestraft en wat krijgt hij ervoor terug, een zo mogelijk nog rechtser kabinet, tegen de stroom in nog neoliberaler. Al deze middenpartijen zijn erin geslaagd de belangrijke thema's uit de verkiezingsretoriek te houden.

Vergeefse pogingen van de Partij voor de Dieren en iets minder mate GroenLinks om de belangrijkste thema's op de kaart te krijgen, werden handig ondergesneeuwd door de grootst mogelijke flauwekul van de identiteit en angst voor een miniem deeltje van de maatschappij, de islam. Het had moeten gaan over klimaatbeleid, over inkomensongelijkheid, over afbraak van de verzorgingsstaat, over Europa.

Dan waren wellicht de ogen van het electoraat open gegaan. Een electoraat dat langzaam het recht op stemmen begint te verliezen. Een kiezerspotentieel dat geen kranten meer leest, dat geen boeken meer aanraakt. Dat zijn opvattingen opbouwt met flarden van nieuwsvoorziening op internet.

Een electoraat dat zo gemakkelijk te bedriegen valt, verdient in ieder geval geen referendum. Laten partijen die nog een greintje fatsoen hebben, dat snel schrappen uit hun programma. De ietwat zure reactie van Femke Halsema op de winst van GroenLinks, dat het meer een beweging is geworden, getuigt van onbedoeld inzicht.

Er is geen sprake meer van politieke partijen. Onderhuids beginnen bewegingen te ontstaan op thema's als klimaatbeleid. Sommige mensen verwelkomen dat. Twijfel is meer op zijn plaats. Bewegingen zonder ideologische grondslag zijn windvanen. Het is een treurige conclusie na een verkiezingsdag met een ongekend hoge opkomst. Voor wat dat waard is.

Dagdromen

Stel je nu eens voor dat er in het slotdebat voor de verkiezingen iemand zo slim is de vragen te veranderen. Alle onzin eruit over identiteit, islamisering en andere flauwekul. En dan over waar het de komende tijd echt om gaat.

Als mensen over vele jaren nog eens de beelden van deze verkiezingscampagne zullen zien, zullen ze zich in gemoede afvragen wat Nederland bezield heeft. De grootste mogelijk onzin is opgeblazen tot campagnethema.

De media hebben er van harte aan meegedaan. Onze identiteit staat onder druk. Echt? Met slechts 6 procent van de bevolking die het islamitisch geloof aanhangt? Hou toch op. Laten we het de laatste avond nu eens hebben over het klimaat, over de bedreigingen van het milieu.

Over de schade die de intensieve veehouderij het land toebrengt. Over de waanzin van de stimulering van de export, terwijl de binnenlandse consumptie is afgeknepen. Over de onwaarheden die politici uitkramen over minderheden, over Afrika, over alles.

Onderwijl smelten de poolkappen, dreigt het land vast te lopen in immense files. Verstandige partijen die pleiten voor het aanpakken van die problemen komen amper aan de bak. Zelfs als het wel in hun programma hebben, laten ze zich meeslepen in het nepdebat.

En maar luisteren naar de stem van het volk. Tjonge jonge, wat zijn we democratisch. Nooit is er zoveel geluisterd naar het domme geschreeuw van lieden waar de afgelopen jaren terecht niet naar is geluisterd. Wier praatjes in de snackbar en aan de stamtafel voldoende tot hun recht kwamen.

We zijn er niets mee opgeschoten. Waarom niet gesproken over verkeerde keuzes, zoals de bezuiniging op de langdurige zorg en niet op de geldverspilling in de ziekenhuizen. Tja, dat vraagt ietsje meer inspanning ook onder het eigen stemvee. Over de discriminatie van minderheden valt ook voldoende te zeggen, meneer Buma.

Gert-Jan Segers van de Christenunie durft het aan om te pleiten voor een werkelijke discussie over de klimaatproblemen die ons bedreigen. Het zou wat zijn, wanneer het werkelijk gebeurde. En dat de kiezers werkelijk zouden luisteren.

De oude middenpartijen zouden weggevaagd worden. GroenLinks en de Partij voor de Dieren zouden groot worden en niet met flauwekul zetelaantallen van 24 of zo. Nee, ouderwets met eenderde van de stemmen en een overweldigende meerderheid.

Natuurlijk het is dagdromen. Goede intenties zouden gesmoord worden in de opstand van het grote bedrijfsleven en de internationale financiële sector. Teleurgesteld zouden kiezers zich afwenden van de politiek. Dus keren we terug naar oude praatjes en korte termijn belangen. Als het niet zo treurig was, zou je erom kunnen lachen. Misschien moeten we dat maar doen. Beter dan nu wordt het niet. Anders ook niet. Jammer.

Samen verder

In een wereld waarin alleen feiten tellen, waarin geen internet bestaat, waar geen Twitter is noch Geen Stijl, noch Facebook, zou ik het gedoe rondom Turkse ministers die tegen de wil van de grote leider Rutte afreizen naar Nederland anders beschrijven.

Dan zou ik zonder bang te zijn dat racisten er misbruik van maken, schrijven wat ik echt denk over vlagzwaaiende Nederlanders met een Turkse achtergrond. In deze tijden is dat evenwel een gevaarlijke onderneming. Voor je het weet schaar je je in de rijen van foute lieden.

Toch wil ik het voor een keer proberen. Ik heb tenslotte hier en daar Turkse kennissen en ken een klein stukje van hun leefwereld. Enkele malen ben ik in Turkije geweest om aldaar kennis te maken met enkele Turkse jongelui die om niet nader te benoemen reden mij een handje hielpen in de omgang met de bevolking.

Dat waren heel aangename dagen. We spraken over alledaagse dingen en over niet alledaagse dingen. We gingen uit varen en zwemmen in de Egeïsche Zee. Later zou dit resulteren een uitgebreide briefwisseling met de slimste van de jongens. Van hen kreeg ik vooral de positieve kijk op Turkije mee. Dat van een eerlijk volk, waar zeker de kleine misdaad op grote minachting kon rekenen.

Een teer puntje was de nationalistische gedachte, die hen overheerste. Zo geloofden ze heilig dat de Verenigde Staten zijn ontdekt door Turken. Over religie spraken we in die dagen niet. Dat kwam pas later tijdens de briefwisseling, hetgeen overigens wel leidde tot een breuk.

Kortom, ik meen iets – echt niet zoveel - te weten van de Turken. En ze houden niet op mij te verbazen. Een normale omgang met religie is er ondenkbaar. Sinds de harde scheiding tussen religie en staat aan slijtage onderhevig is door de opkomst van de AK-partij, wreekt dit zich.

Een van de verlichte Turken die ik later heb ontmoet, verdedigde de AK-partij nog met het argument dat wij ook christelijke democratische partijen hebben. Maar die hebben door schade en schande geleerd de staat met rust te laten.

Onze bevriende Turk zei er wel bij, dat mocht de AK-partij de samenleving islamiseren, hij de eerste zou zijn die naar Nederland zou komen, waar hij geboren is. Want ook hij zag het giftige mengsel van nationalisme en religie. Ik zie hem steeds vaker in Nederland.

Toch heb je stiekem de hoopvolle gedachte dat Turken die decennia geleden in Nederland zijn beland wel een tik van onze molen zouden hebben gekregen. Nu zullen dat er een ongetwijfeld velen zijn, maar het heeft het er alle schijn van dat een aantal onder invloed van Turkse organisaties dit lot weet te ontkomen.

En dus hangen ze in het vrije Nederland een partij in het steeds onvrijere Turkije aan, die het daar nog onvrijer zal maken. Dit alles vanuit toeristische observaties dat het zo fantastisch gaat met Turkije. Zo veroordelen ze hun voormalige landgenoten tot een dictatuur terwijl ze zelf in een aangename vrijheid van alles mogen roepen.

De hier wonende Turkse Nederlanders komen veelal van het platteland van Anatolie. De eerste gastarbeiders waren veelal ongeletterden. Dan is het niet verbazingwekkend dat een groot deel van de tweede en derde generatie niet bepaald erg belezen is.

Hun nieuwsvoorziening is veelal de Turkse staatstelevisie. Kranten lezen ze niet, al helemaal geen Nederlandse. Turkse literatuur is hen – heel jammer – onbekend. Ze hebben geen idee wie Orhan Pamuk is.Want anders dan in Turkije wordt hun nationalisme louter gevoed door praatjes en beelden.

Dit geldt natuurlijk niet voor de studerende jongeren met een Turkse achtergrond, die verstandig gebruik maken van de mogelijkheden die Nederland hen biedt. En evenmin voor mijn kennissen in Turkije. De relschoppers in Rotterdam leken me evenwel geen studenten.

Wel heel erg verontwaardigde jongemannen, die niet voor veel rede vatbaar waren. Maar goed, het is mogelijk dat er ook wat intellectueel begaafder mensen aanwezig waren. Het giftig mengsel van religie en nationalisme is ons niet zo goed bekend.

Hoe moet het nu verder? Deze jonge mensen zijn hier en horen hier, soms door geboorte, soms door hun paspoort. Hoe kunnen we weer op normale wijze met elkaar omgaan? Niet door op elkaar te schelden in navolging van de leiders Erdogan en Wilders. Niet door segregatie.

Het is duidelijk dat het niet helpt de jongeren het gevoel te geven dat ze hier niet welkom zijn. Dit zou wel eens mede de oorzaak kunnen zijn voor die hang naar een Turkije dat feitelijk niet meer bestaat. Want als ze terug gaan, hokken ze samen in Anatolie, in Konya en tiranniseren daar verlichtere landgenoten als ruggengraat van de AK-partij.

Ze zijn hier wel welkom, net als alle anderen die hier geboren zijn dan wel willen komen. Integreren hoeven ze niet in de zin, dat ze net zoals alle Nederlanders worden. Maar wel eindelijk de taal goed leren, bestuderen hoe het hier werkt en niet alleen kijken naar de Nederlanders in dezelfde naargeestige wijk. En bovenal die vervloekte Turkse tv de deur uitflikkeren.

Alleen verwachten wij, dat ze in ruil hiervoor het rommeltje dat het hier is zullen accepteren. Niet in de zin van het overnemen van al onze normen en waarden, wat die ook mogen zijn, maar wel in de acceptatie van het denken en gedrag van de medemens, hoe vreemd hen dat ook zal zijn. Dan accepteren wij dat rare gedoe met Turkse vlaggen en moskeeën mits zonder jammerende imams. Al begrijpen we het evenmin.

Turkije wint met 2-0

Hoe dom kun je zijn? Dat vraag je je af, nu de kruitdampen zijn opgetrokken in Rotterdam. Een relletje met Nederland als verliezer en de politiek staat voor schut.

Een kind kon de afgelopen week zien, dat de dictator Erdogan een tweesporenbeleid voerde. Enerzijds heeft hij de bijkans zekere stemmen van de doorgaans conservatieve Nederlandse, Duitse en Franse Turken hard nodig om zijn machtsreferendum te winnen. Dus wil hij ook in die landen campagne voeren.

De geslepen volksmenner weet beter dan geen ander, dat de Europese landen weinig behoefte hebben aan Turkse bewindslieden die er het integratieproces van de uit Turkije afkomstige migranten verstoren. Dus stuurt hij ministers naar de landen waar dit jaar verkiezingen zijn. In de hoop dat dit op grote bezwaren stuit.

Zo slaat hij twee vliegen in een klap. Hij haalt stemmen binnen. Voor de eigen bevolking toont hij de vijandschap van Europa ten opzichte van de grote leider aan. En hij scoort met zijn harde houding. Dat heeft hij nodig want het is kiele kiele met dat referendum dat hem meer macht moet geven.

Met open ogen is Nederland in de opzet getrapt. Een verstandig land zou de Turken stilletjes hun gang hebben laten gaan. Ze doen feitelijk niets illegaals, al is het natuurlijk niet fraai ondemocratische plannen te propageren in democratische landen. Het was rustig gebleven in de zaaltjes in de steden met Turkse concentraties. Wel in de gaten gehouden natuurlijk.

Zo niet het kabinet Rutte. Dat zou die Erdogan wel eens lesje democratie leren. Dus lieten ze de ministers weten niet welkom te zijn. Toen ze zich hier niets van aantrokken werden landingsrechten van de minister van buitenlandse zaken ingetrokken. Dat Erdogan voor eigen publiek moord en brand zou schreeuwen was voorspelbaar.

En heel slim stuurde hij zijn vrouwelijke minister van onderwijs per auto de Nederlandse grens over richting Rotterdam. De Turkse consul riep Turkse Nederlanders op naar Rotterdam te komen en daar had je de perfecte testcase voor de Nederlandse regering het hoofd koel te houden.

Natuurlijk was het een vuil spel van de Turken, maar de Fransen hebben Nederland laten zien, hoe het ook kan. Gewoon hun gang laten gaan. Ze doen niets illegaals. En niets aan de hand. Maar Rutte c.s. moesten de mouwen oprollen en laten zien wie hier de baas is. Het is verkiezingstijd tenslotte.

Natuurlijk liep het in de nacht uit op rellen, al dan niet uitgelokt door provocateurs. Op Turkse televisie uitvergroot. De minister werd als ongewenste vreemdeling uitgeleide gedaan – lijkt me een behoorlijke vernedering – en Turkije speelt de vermoorde onschuld. Merkwaardig genoeg stelde heel de politieke arena zich op achter Rutte.

Niemand die een verstandig woord sprak. Ja buitenstaanders, maar geen lijsttrekkers. Allen bang voor de peroxyde gekleurde PVV-leider. Die moest er geen garen bij spinnen. Nu zitten we met de gebakken peren. De diplomatieke verhouding met Turkije is nog het minste probleem.

Turkse jongeren zijn evenwel nog eens bevestigd in hun slachtofferrol. Ze horen er niet echt bij. Twitter plofte zo wat door de naargeestige commentaren op de Turkse medelanders. Wilders kon de eer opeisen de aanstichter van het al te zijn. Om dit effect te niet te doen gaat veel meer tijd kosten dan de verhoudingen met Turkije te herstellen.

Het is overduidelijk 2-0 voor Erdogan, met dank aan Rutte c.s. Als onnozele halzen zijn ze in de val van de vuige dictator gestapt. Natuurlijk de rol van Turkije is beneden alle peil. De scheldkannonades waren van straatniveau, terwijl de Nederlandse bewindslieden uiterst fatsoenlijk bleven. Maar dat is dan ook het enige verstandige geweest.

Het is de vraag in hoeverre Nederland volkenrechtelijk terecht heeft gehandeld met het weigeren van Turkse staatslieden. Maar afgezien hiervan is de schade binnen én buiten Nederland veel groter en die zal niet zo snel hersteld worden.

Koester Europa nu maar

Een van de onderwerpen die deze verkiezingen ondergesneeuwd raken is naast het klimaat Europa, of liever de Europese Unie. Het lijkt of niemand zich daaraan durft te branden. Dat wil zeggen in positieve zin.

Enkele jaren geleden had ik mij gaarne in het kamp geschaard van hen die enigszins sceptisch zijn over de weg waarop de Europese Unie zich beweegt. Er is sprake van een behoorlijk democratisch tekort, te weinig kritiek op het grote bedrijfsleven en een blinde vlek voor aanpakken van foute lidstaten.

In die zin ben ik het eens met de sceptici. Ook begrijp ik de kritiek op muntunie wel. Door de euro is het voor de zuidelijke lidstaten te gemakkelijk geweest zich in de schulden te steken. Daarop is de EU idioot bezig geweest met een bezuinigingspolitiek, die die betreffende lidstaten in een diepe crisis heeft gestort.

Te veel is de EU aangestuurd door technocraten met een en al vriendelijke houding ten opzichte van de financiële sector. Dat menig lidstaat de schulden van de private sector afwentelde op zijn burgers, kon rekenen op instemming van de EU. Dat het angelsaksische kapitalisme de leidraad leek, stoorde menigeen.

En toch, en toch mag je de EU niet afschrijven. Er is wel het een en ander veranderd de laatste jaren. Toen we nog konden vertrouwen op de grote broer in de Verenigde Staten en Rusland vooral met zichzelf in de knoop leek na enkele faliekant mislukte militaire avonturen, ja toen kon je wel aanrommelen binnen de EU. Het maakte niet zoveel uit.

Nu Europa omringd wordt door halvegare dictators en de VS het oor hebben laten hangen naar een volidioot, is de noodzaak van samenwerking tussen de natiestaten van Europa wel wat urgenter. Vergeet niet, de EU is een sterke economische macht met 500 miljoen inwoners. Maar de losse natiestaten zullen ondersneeuwen wanneer er door toedoen van Trump en Putin een handelsoorlog uitbreekt.

Meteen bang voor een echte oorlog hoef je misschien niet te wezen. Maar om op dit moment te zeggen, beter geen EU dan deze EU en weg met de euro, dat lijkt me geen goed idee. De enige manier om de antidemocraten in Hongarije en Polen weer in het gareel te krijgen is met een krachtige EU. En anders maar zonder hen. Mogen ze gezellig met Rusland dealen.

Om de komende economische orde te overleven heb je een groot verband nodig. Zonder het Verenigd Koninkrijk kan de EU afscheid nemen van het vermaledijde neoliberalisme. Het wordt aanzienlijk gemakkelijker wat harder op te treden tegen de bancaire sector en wellicht kan eindelijk de bezem eens door de Augiusstal van lobbyisten in Brussel.

Dat een PVV niks heeft met de EU is bekend. Daar heeft men meer met sterke leiders als Putin en Nethanyahu. En verder pleegt men daar de ogen te sluiten voor wat buiten de grenzen gaande is. Maar ook fatsoenlijker partijen hebben er een handje van de EU af te schrijven of weinig serieus te nemen. Dat kan ons duur komen te staan. Dat vooral rechts daaraan meedoet is verbazingwekkend, gezien het feit dat het grote bedrijfsleven en de banken zoveel aan de EU te danken hebben.

In tijden van internationale roering is het zaak de rug recht te houden. Dat kan Europa met zijn 500 miljoen inwoners en sterke economie. Dat het gebouw van de EU een grondige renovatie nodig heeft staat buiten kijf, dat lukt alleen als iedereen ook echt verder wil met de EU.

Wat dit betreft heb ik wat meer vertrouwen in partijen als GroenLinks en de Christenunie. Die delen de kritiek op de EU, maar peinzen er niet over op te stappen.

Want juist op milieugebied is de EU sterker geweest dan menig lidstaat lief is. Juist daar zijn resultaten geboekt, waar de aparte lidstaten morrend mee akkoord zijn gegaan. De laatste jaren is dat wat minder geworden, maar wie de EU weg wil, gooit dat ook weg. 

Tenslotte moeten we evenmin vergeten, dat Trump blij is met een uiteenvallende EU. Putin zal in zijn handen wrijven, Nethanyahu en Erdogan zijn een kritische partner kwijt.

Framing is de beste peiler

Het is me wat met het framen in verkiezingsstrijd. Natuurlijk het is een effectief middel om een tegenstander in de hoek te zetten. Al jaren geleden uitgevonden en nog altijd veel gebruikt. Probleem is natuurlijk dat de concurrenten het ook weten.

In de huidige campagne gaan de partijen de strijd doorgaans aan over zaken, die er eigenlijk in het grote geheel niet toe doen. Roemer van de SP poogde onlangs rechtse partijen weg te zetten als stugge rekenmeesters. Zulks moet je op een geschikt moment doen. Het moet meteen blijven hangen.

Zodra een kiezer bij de VVD of het CDA een beeld heeft van stugge rekenmeesters weet je dat je succes hebt. En dat lukt nog niet. Gek genoeg zit framing hem niet in herhaling. Hiervan is Roemer weer een mooi voorbeeld. Het was in het Carre-debat dat hij een poging deed tot deze framing. Opzichtig herhaalde hij het keer op keer. En dan slaat het dood. Iedereen weet nu dat Roemer aan het framen is.

Als je zelf niet doelwit van framen bent, moet je je zorgen maken. Dan is er iets aan de hand. Je bent niet interessant. Geen bedreiging. Jesse Klaver is nu het doelwit, de new kid on the block die onschadelijk gemaakt moet worden. De meest gebruikte framing is die van de elitaire groenfanaat. Een fanaat die de gewone man opzadelt met torenhoge kosten van de auto. Dit is een gevaarlijk frame als het te vaak herhaald wordt.

Dat gaat aan Klaver kleven. Zijn verweer is natuurlijk dat waar autorijden duurder wordt elders geld vrij komt door lagere belastingen. Dat is niet zo sterk als je het niet specificeert of in een groter geheel probeert te plaatsen. Dit terwijl het rekeningrijden ooit zelfs door sommige rechtse partijen werd verdedigd.

Maar toen was het duidelijk. Je betaalt niet meer voor het bezit van een auto, maar voor het rijden. Dus geen wegenbelasting of bpm, maar een dubbeltje per kilometer erbij. En in de spits ietsje meer. Het grote voordeel is natuurlijk dat je hiermee de spits ontlast.

Vijftig procent van de spitsrijders doet dit niet om op tijd op zijn of haar werk te komen. Als daar nu eens een flink deel een andere tijd kiest, omdat het goedkoper is, zullen de files minder lang worden dan wel verdwijnen. Dat is de verdediging van het rekeningrijden. Voor gewone automobilisten, zeg maar die hooguit zo'n 15.000 km per jaar rijden, blijven de kosten gelijk.

De veelrijders betalen meer, maar die kunnen het vaak wel verhalen op de werkgever. Dan moet die werkgever natuurlijk wel meewerken. Daarop struikelden eerdere plannen. En het werd te ingewikkeld gemaakt met tolpoorten en dergelijke. De autolobbyclub ANWB, even voorstander, haakte af. En toen ook de VVD en het CDA.

Klaver moet dus meer de nadruk leggen op het verdwijnen van de files. Als Roemer dan weer roept, dat het een boete is op in de file staan, heb je hem meteen in de hoek. Het is juist de prijs die je betaalt om niet in de file te staan. Net zoals je in Frankrijk tol betaalt om lekker door te rijden op de snelweg. Doet elke toerist weer op de jaarlijkse trek naar het Zuiden.

Zoals gezegd, je moet je pas zorgen maken als tegenstanders je niet proberen te framen. Wat dit betreft hou ik mijn hart vast voor de SP. Die hebben zichzelf ongevaarlijk gemaakt door de VVD uit te sluiten als regeringspartner. De PVV is op dit moment ook uit de picture, bovendien kleven frames gek genoeg niet aan de blonde malloot. 

Het CDA bedacht zijn eigen frame met het Wilhelmus-plan. Ook de VVD is een beetje onzichtbaar. De PvdA is de verliezer en dat is een levensgevaarlijk frame, want niemand houdt van een verliezende partij. Oude frames verliezen soms hun kracht. 

Dat zie je bij de Partij voor de Dieren. Langzaam heeft het verwijt van one-issuepartij aan kracht verloren. De partij heeft er een geuzennaam van weten te maken door te stellen dat ze echt een one-issuepartij zijn, die zich alleen bezig houdt met de planeet aarde.

Voor de peilers zou het een mooi item zijn. Wie wordt er geframed en wie niet? Dan weet je meteen wie aan het winnen is en wie er niet toe doet. De kiezer laat zich hier wel degelijk door leiden. Want die wil nu verandering en de partij die daar het best aan tegemoet komt, wint. Roept u maar.

Oplossing zoekt probleem

Kara Cooney

Het is toch wat met die boze kiezer. Eerlijk gezegd kom ik ze niet zoveel tegen. Wel mensen, die het niet eens zijn met sommige politieke besluiten of het ontbreken ervan. Boos zijn ze niet, maar eerder verbluft over de onwil het te begrijpen.

Veel discussies in praatshows gaan voorbij aan waar het werkelijk om gaat. De AOW-discussie lijkt ogenschijnlijk om terug naar 65 jaar te gaan. Roept u maar. Dus zeggen politici dat het niet/wel kan en hebben het vooral over de kosten. Niet over het onbegrip van de kiezer.

Mensen zijn best zo slim dat ze begrijpen, dat op termijn een verhoging van de AOW-leeftijd nodig is. Hoewel, het blijft een kwestie van kiezen natuurlijk. Maar wat veel mensen echt dwars zit, is de plotse verhoging. De wortel die de na 1950 geboren Nederlanders is voorgehouden en waar men steeds langer achteraan moet draven.

Die snelle verhoging had niets te maken met oplopende kosten. Het was een bezuinigingsmaatregel, waar partijen als VVD, D66, GroenLinks goede sier mee wilden maken. Dat hiermee duizenden mensen in grote problemen kwamen, leek niet te deren.

Mensen met uitkeringen tot 65, afspraken na ontslag tot 65, allen hadden ineens een gat van duizenden euro's. Politici hoorden de klachten aan, maar deden alleen iets voor de allerarmsten. De rest moest maar hypotheek opnemen, huis verkopen of elders lenen. Daar zou de discussie over moeten gaan. Praten we niet over.

In bijkans alle prangende zaken waar de burger mee kampt, gaan politici voorbij aan waar het werkelijk om gaat, door de discussie te veralgemeniseren tot het echte probleem amper meer meetelt. Zo probeert de VVD weg te komen met de onzinnige redenering dat iedereen erop vooruit gaat. Behalve niet-werkenden dan.

Een paar keer heb ik ik nu de argumenten erachter gehoord en nog steeds begrijp ik echt niet, dat iemand dit voor waar aanneemt. Ja, ja iedereen gaat erop vooruit want als de bijstand minder wordt, zoeken mensen een baan en voilà, ze gaan erop vooruit. Wie dat niet doet, tja, die heeft het aan zich zelf te danken.

Blaiming the victim, heet dat. Duizenden mensen in Nederland zijn de afgelopen jaren door werkgevers de straat opgestuurd. Vooral kansloze zestig-plussers mochten vertrekken, want die konden mooi de ww in en eventueel de laatste jaren in de aangepaste bijstand. Profiteurs, eigen schuld? Of werkgevers die hun problemen afwentelen op de samenleving? Praten we niet over.

De woonlasten vormen ook zo'n mooi voorbeeld. De discussie gaat alleen maar over veranderingen in aftrekbaarheid en heel misschien huren. Maar wat te denken over de mensen die de ww indraaien, en dan plots tot de ontdekking komen dat ze geen ruim 50 procent aftrek van de rente meer hebben, maar slechts 35 procent. Dat is de onrechtvaardigheid van het bevoordelen van mensen met hoge inkomens en hogere belastingtarieven, die ze dan aan den lijve ervaren. Praten we maar niet over.

Dan hebben we het nog niet gehad over de botte weigering te discussiëren over milieuproblemen, klimaatverandering. Van die zaken die ons straks echt gaan treffen. En dit alles proberen te verhullen met non-discussies over vermeend bedreigde identiteit. Groningers mogen even stoom afblazen over de ongelooflijke gevolgen van gaswinning bij Pauw en Jinek, verder zijn ze geen onderwerp van deze verkiezingen.

De oplossing voor de Groningers is natuurlijk een ruimhartige financiële tegemoetkoming. Zoveel geld, dat ze weg kunnen. Weg uit de strop om hun nek van onverkoopbare huizen. Natuurlijk blijft de schande van het gedwongen vertrek, maar begrip in de vorm van zonder zeuren betalen maakt veel goed. Praten we niet over.

Dat maakt mensen niet boos, eerder wanhopig of razend. Dan mag je nooit meer klagen over polarisatie. Die heb jezelf veroorzaakt. Er is bijna geen partij die zich hier niet schuldig aan maakt. Zeker niet de partijen, die nu op regeringsdeelname lijken af te stevenen. Dus gaan we het weer over oplossingen van niet bestaande problemen hebben en vergeten echte problemen. Echt, zo moeilijk is het niet. Wellicht het overdenken waard bij het inkleuren van het stembiljet.

De olifant in de kamer

Twee woorden ontbreken in de verkiezingsretoriek tot nu toe: Klimaat en Groningen. Wat overheerst is de onzin over identiteit. Hoe gevaarlijk dit is, zal de komende tijd wel blijken. Je kunt de olifant in de kamer niet blijven negeren. 

Met moeite en de nodige hulp van een luidruchtige Freek de Jonge is een indringende reportage over de Groningse misere naar voren gehaald om dit alsnog onderwerp van de verkiezingen te maken. Op zich al een schandaal dat de lijsttrekkers dit zelf niet hebben opgevoerd.

Hoe lang duurt het voor de bom in het Noorden ploft? Hoe lang kun je mensen negeren, die de afgelopen decennia zijn vernederd, geschoffeerd en tot het uiterste gekwetst? Die wanhopig vast zitten in een ellende waar de rest van het land alleen maar heeft geprofiteerd.

Groningen wacht ogenschijnlijk stil op de grote knal door de voortgaande gaswinning. Maar onderwijl groeit het verzet. En de Groningse volksaard van bijkans onbegrensde incasseringsvermogen kan ieder moment omkeren in een opstand, waar de door Geert Wilders vermeende revolte van genegeerde PVV-stemmers wel heel bleek bij zal afsteken.

Maar de lijsttrekkers zwijgen. Net zoals ze zwijgen over de rampspoed die ons allemaal bedreigt met een klimaatopwarming, die andere bedreigingen van het gezapig voortkabbelend Nederland tot kleine rimpelingen in de vijver zal doen verworden. Hoe lang kun je de bevolking nog voor de gek houden?

Je kunt het natuurlijk proberen. Je kunt doorgaan met hameren op het versleten aambeeld van de identiteit. Alleen maar om de racisten van de PVV de pas af te snijden door deze beweging van volstrekte idioten min of meer na te apen. En mee te gaan in de onzin van identiteit.

Na de verkiezingen zullen we ontdekken dat er niets is veranderd. Als vanouds zal Nederland een rechtse meerderheid hebben, die ons weer een rad voor de ogen zal draaien. Ach, ze zullen de PVV wel buiten de regering weten te houden. Een revolte zal het gemekker over het negeren van de stemmers op die onzinpartij niet veroorzaken.

Ongetwijfeld was in het Carre-debat vooral dankzij Marianne Thieme nog iets van aandacht voor klimaat, milieu, maar Groningen was er niet bij. De enige partij die wars is van de allesoverheersende neoliberalistische denkwijze, de Partij voor de Dieren mocht door toeval (Wilders wilde niet) meedoen. Maar dat weten de andere lijsttrekkers wel met gemoedelijk toegeven dood te slaan.

Het is allemaal van een diepe ellende. De enige hoop die er nog is, is een herstel van links. Hoe onwaarschijnlijk dit ook is. Maar veel zal het niet veranderen. De lobby van het exportverslaafde bedrijfsleven en de financiële sector zal elke poging iets te veranderen te niet doen.

Dan durft de Volkskrant het aan jongeren als rechts te afficheren. Als ze al gaan stemmen tenminste. Flinterdun is de bewijsvoering. In Spanje heeft ooit de toen nog bestaande krant Publico gepoogd uit te vinden waar de Spaanse jeugd nu eigenlijk voor staat.

Want ook daar bestond het idee dat die verwende jonkies voor rechts zouden kiezen. Publico vroeg ze niet naar de partij waarop ze wilden stemmen. In plaats hiervan onderzochten ze de leefwereld van de millennials. Wat beweegt die generatie, wat willen ze, wat baart hen zorgen?

Daar kwam een heel ander beeld uit. Plots was er een generatie die zich wel degelijk zorgen maakt over het klimaat, het uit de klauwen gelopen kapitalisme en de bezuinigingsdrift van de Europese Unie. Publico zette dit af tegen de programma’s van de politieke partijen en kwam tot de conclusie dat de jongeren eigenlijk vrij links waren.

Dit zou je ook in Nederland kunnen doen en niet een beetje lui de politieke voorkeur als een peiling te zien. Maar goed, dat zit er de komende verkiezing niet meer in. Want we leuteren door over identiteit. We moeten begrip hebben voor de malloten, die hun oor laten hangen naar de PVV. Mogen we hiervoor bedanken?

Zullen we deze laatste weken eindelijk serieus politiek bedrijven met de blik op de toekomst gericht? Niet vallen voor leuke koppies en opgestroopte hemdsmouwen, noch voor onzin van islamiseringsdreiging. Laten we eens normaal doen en de problemen die echt bestaan serieus nemen.

De oude Saramago ...

https://www.facebook.com/SpanishRevolution/videos/1276008025821329/

De vernielers van de democratie

De zelfverzekerde grijns op het gezicht van VNL-lijsttrekker Jan Roos terwijl hij geroosterd werd door Jinek spreekt boekdelen. Het zegt veel meer dan alleen maar fans van Jinek denken. Ze legde iets bloot, wat ze wellicht zelf niet eens in de gaten had.

Jan Roos is veel meer nog dan een Geert Wilders een open boek. Hij is helemaal niet geïnteresseerd in een zetel in de Tweede Kamer. En al helemaal niet om er oppositie te voeren. Zijn werkelijke agenda is vernietiging van het democratisch apparaat.

Net zoals met het Oekraïne-referendum ging het helemaal niet om dat armzalige voormalige Sovjet-land. Na het referendum gaven de initiatiefnemers van Geen Peil in niets aan duidelijkheid te wensen overlatende taal aan, dat het hen alleen maar ging om het vernielen van de Europese Unie.

Het was en is regelrecht schande dat linkse partijen zich schaarden achter dit referendum. En nu nog zeuren over het feit, dat de regering niet wenst te luisteren naar de mening van 18 procent van de bevolking, als het om zo'n belangrijk onderwerp gaat. Hoewel de regering hier mede schuldig aan was, door van te voren te verklaren de uitslag van het referendum te zullen respecteren.

In alles wordt duidelijk dat de rechtspopulisten helemaal niet uit zijn op een belangrijke rol in het parlement. Ze weten dat een meerderheid er voor hen niet in zit. Liever proberen ze de verkiezingen te verstoren met kletspraatjes en dan zal het hen worst zijn dat ze de wacht aan worden gezegd door Alexander Pechtold en Jinek.

Hoe ver je kunt gaan in die vernielzucht laat Wilders continu zien door niet deel te nemen aan het debat, maar wel doorgaans verachtelijke tweets het net op te gooien. De verliezer van de popular vote in de Verenigde Staten is hun grote voorbeeld, maar daar nemen ze nu een heel ietsje pietsje afstand van omdat het hen in de peilingen zetels kost.

Wel hebben alle rechtspopulisten net als Trump een merkwaardige liefde voor Putin. Ook sommige linkse spraakmakers doen hieraan mee. Liefst vergezeld van plaatjes van de heldhaftige strijd van de Sovjets tijdens de Tweede Wereldoorlog. Tja, waarom niet van de landing op Omaha Beach door de Amerikanen? Oh nee, dat was onder een redelijke president.

Die linkse nuttige idioten verkeren nog immer in de veronderstelling dat Rusland iets van links is. Dat hebben de rechtspopulisten beter gezien. Na het cowboy-kapitalisme van na Gorbatjow is er weinig meer over van het voorheen communistische bolwerk. Het is zo mogelijk rechtser dan de Verenigde Staten.

Ja, ze kunnen wel met elkaar opschieten al die leiders, die weinig op hebben met democratie, menselijkheid of wat voor aardige eigenschap dan ook. Trump, Putin, Erdogan, Nethanyahu, ze kunnen het prima met elkaar vinden. Ze hebben immers allemaal dezelfde agenda. Vernietiging van de Westerse democratie. Het komt ze niet uit in hun streven naar alleenheerschappij, liefst van het witte ras.

Laat je dus niet gek maken door kletskoek over identiteit. Witte of zwarte piet, paas- of voorjaarseitjes, kerst- of feestdagen. Het is allemaal afleiding. Laat de mafketels van VNL, PVV liever links liggen. Zwijg ze dood. Het is ze alleen om vernielzucht te doen. Ze verdienen geen publiciteit.

Hoe mooi het ook is dat Jinek Jan Roos de maat neemt. Laten we maar weer over inhoud gaan praten. En eindelijk eens serieus het debat aangaan over de grootste bedreiging van ons allemaal: de klimaatverandering. Ontkend door PVV, een deel van de VVD en min of meer onbelangrijk gemaakt door de pers.

Mijd ze, die dwaallichten. Het is allemaal geklets. Er is geen grote onenigheid in de wetenschap over de oorzaken van de klimaatverandering. Hooguit een enkele dwarsbongel die nog volhoudt dat mensen er niets mee te maken hebben, of dat er helemaal geen opwarming is. En stem straks of je leven ervan afhangt. Dat klopt ook nog.