Turkije twintig jaar gelden

Zo’n twintig jaar geleden brachten wij het eerste bezoek aan Turkije. Een aangename gewaarwording en tegelijkertijd een openbaring. Een ontspannen land waar eerlijkheid hoger werd gewaardeerd dan correcte religieuze gewoontes. Waar iedereen weliswaar moslim was, maar daar verder niet te veel woorden aan vuil maakte. In de jaren die volgden veranderde dat beeld langzaam en niet ten goede

Enkele jaren terug ontmoette ik er een vrijmoedige gids. Een aardige man vol humor. Schitterend kon hij vertellen over de ‘koranbelt’ in Anatolië. Wel verzocht hij ons vriendelijk geen opnames van zijn show te maken.

Was hij bang? Nou nee, legde hij uit, maar bij vorige trips hadden toeristen zijn conference op internet verspreid en dat was tegen het zere been van zijn werkgever. Over de islamitische AKP was hij uitgesproken. We moesten het zien als een soort CDA in Nederland – hij kwam zelf uit Nederland. Islamisering was hij zeker niet bang voor en mocht het zover komen, dan zou hij als eerste het land ontvluchten.

Wel werd ons duidelijk dat er iets was veranderd. Misschien niet in Istanboel, maar wel in de Anatolische steden als Konya waar een soort relipolitie de wacht hield en Turken die zich verderfelijke gewoontes van toeristen zoals daar zijn roken en drinken op straat overgaven, op hun nummer zette. Onze gids had een bloedhekel aan die steden en kwam er liever niet buiten de hotels. Stiekem weet hij het conservatisme aan de uit Nederland en Duitsland terug gekeerde Turken.

Graag zou ik hem nu nog een spreken. Het zou zo maar eens kunnen zijn, dat hij zijn koffers aan het pakken is. Er is iets erg mis gegaan in Turkije het afgelopen decennium. Hoe anders was het toen het land in de jaren negentig gading maakte naar het lidmaatschap van  de Europese Unie. Toen werd er amper getwijfeld aan de correctheid van de seculiere staat gesticht door Kemal Atatürk.

Had Europa toen maar de gelegenheid te baat genomen en het land Europa binnen gehaald. Akkoord, het voldeed niet geheel aan de normen en waarden van Europa, maar dat gold en geldt evenmin voor veel voormalige Oostblokstaten die wel zijn toegelaten. Het getreuzel en de onwil Turkije toe te laten heeft kwaad bloed gezet in het zo trotse land. Om onze gids nog maar eens te prafraseren: Laat maar zitten. We zitten al bij de Navo, in de douaneunie en je kunt hier met de euro betalen.

Nu zitten we met de gebakken peren. Erdogan is een wolf in schaapskleren gebleken, een dictator in de dop, gesteund door de Anatolische tijgers op het platteland en zeker ook de Turken in Nederland. Want die zagen op vakantie en op de hier te ontvangen door de AKP gedomineerde tv alleen maar meer welvaart en was dat niet allemaal te danken aan het beleid van Erdogan? Nee, geen kwaad woord over hem.

Die welvaart had Europa ook wel kunnen bieden, zonder de lelijke kantjes van de AKP. Turkije had dan een van de weinige landen kunnen worden met een bijkans geheel islamitische bevolking buiten de Arabische wereld. Een welvarend land en een voorbeeld voor de landen die zo jammerlijk faalden na de Arabische lente.

Nu brengt dit land, een NAVO-lid notabene, de relatief succesvolle strijd tegen Islamitische Staat in gevaar door de PKK(Koerdische arbeiderspartij) -bases te bombarderen en de wapenstilstand met de PKK op te blazen. De Koerden, de grondtroepen in de strijd tegen de terroristen van IS worden nu voluit aangevallen. De Amerikanen mogen vanaf Turkse bodem bommen gooien op IS, maar zeker niet als steun aan de PKK-strijders. En dat hoogst waarschijnlijk uit electorale overwegingen.

Het is verraad in opperste vorm. En de NAVO zwijgt. We hadden het kunnen voorkomen door de Turken serieus te nemen, toen ze bij de EU wilden. Als we niet hadden geluisterd naar lieden uit PVV, CDA en bedenkelijke partijtjes uit andere landen, hadden we Turkije een helpende hand kunnen toesteken in hun streven naar economische groei. Dan hadden de zo gekrenkte Turken hun heil niet gezocht bij de onbetrouwbaar gebleken AKP en nu straaljagers alleen hebben ingezet tegen IS. Tja, met de wetenschap van nu.

Sombere gedachten in een idyllisch plaatsje

Nu in deze barre tijden ter rechterzijde van het politieke spectrum weer stemmen opgaan om de klimaatopwarming tegen te gaan met meer kernenergie is een kort reisje naar Noord-Frankrijk de moeite waard. Niet dat kernenergie nu zo verschrikkelijk verkeerd is, hetgeen ze in Frankrijk nu een keer niet vinden. En moderne centrales relatief uitblinken in veiligheid. Het probleem van de eindige fossiele brandstoffen wordt er niet mee opgelost.

Op amper een halve dag reizen vinden we al een van de eerste Franse centrales aan de kust van Haut Normandie. Een beetje sneaky  achter de prachtige krijtrotsen tussen Dieppe en Le Havre ligt daar de Penly centrale, vlakbij de schitterende baai bij Saint Martin de la Campagne. Het is een relatief nieuwe centrale uit 1990 met op een klein akkevietje in 2012 na schoon verleden.

Dit gebied kent een roemruchte historie uit de vorige eeuw. Hier was het dat de Engelse dichter Oscar Wilde zijn toevlucht zocht na zijn gevangenisstraf wegens homoseksualiteit en er de prachtige ’Ballade van Reading Gaol’ schreef. In juli 1940 brachten kleine Duitse torpedolanceerboten de pakketboot Meknes tot zinken. Aan boord waren 1300 Franse mariniers op weg naar het veilige Groot-Brittannië, waarvan er 420 omkwamen.

In 1942 was het strandje van Saint Martin het tafereel van een eerste poging van Canadees-Britse troepen het bezette Europa binnen te komen. De bedoeling was een zwaar Duits geschut onschadelijk te maken. Helaas werden de geallieerden ontdekt door een Duits patrouille schip. Tientallen doden waren het gevolg. Toch kwam een kleine compagnie dichtbij het doel en keerde ook nog eens veilig terug. Naar verluidt zouden de geallieerden van de gebeurtenissen hebben geleerd voor de echte invasie in 1944.

Niets herinnert meer aan deze tragische gebeurtenissen op het idyllische strandje, waar heel wat lijken aangespoeld moeten zijn.  De bewoners liggen er niet wakker van de centrale aan de buitenkant van de kliffen. In 2012 was er een klein brandje en lekte er wat radioactief water weg. Volgens de Franse zonder de zee te bereiken. Waar nu op een warme dag menigeen de verfrissende golven trotseert met zicht op de centrale.

Toch, met zo’n historie een kerncentrale op deze plaats bouwen lijkt bijna de duivel verzoeken. De gemeentelijke camping van het nabij gelegen Berneval-le-Grand ook al zo idyllisch gelegen is immer druk bezocht. Toch denk je wel eens na, als je op de badhokdeuren het evacuatieplan in geval van een aardverschuiving en technologische rampen kunt vinden. En als je dan ook nog hoort dat je eigenlijk geen foto’s mag maken van de centrale, kijk je toch anders naar de veilige windmolens even verderop.

Ach, arm verdeeld Europa

Het Endspiel is dus begonnen. Griekenland is nu echt op de knieën en moet een kruisje zetten achter een eisenlijst, die nog zwaarder is dan wat eerder op tafel lag. Brussel heeft de Grieken even laten zien wie de baas is, met de niet ondenkbare uitkomst dat Griekenland uit de Eurozone verdwijnt. Maar de schade aan Europa is immens.

Bijkans iedere lidstaat heeft het idee van een Europa uit het oog verloren en heeft zo zijn eigen nationale belangen om de Grieken de duimschroeven aan te draaien. Duitsland heeft te maken met een groeiende weerzin binnen CDU-CSU, de voormalige Oostbloklanden menen dat ze er slechter hebben voorgestaan en nog armer zijn, Finland moet rekening houden met de rechts-populistische Ware Finnen, Nederland heeft een premier die bang is voor het in gevaar brengen van zijn strenge bezuinigingspolitiek. Frankrijks Hollande voelt de hete adem van het Front National in de rug.

En dan zijn er nog de andere probleemlanden als Ierland, Portugal en Spanje. Die landen hebben al hun burgers zo’n beetje aan de bedelstaf gebracht om aan de Europese eisen te voldoen en zijn doodsbang dat bij Grieks succes linkse verkiezingsoverwinningen de bezuinigingen zullen matigen. Dat ze naar eigen inzicht nu de weg omhoog hebben gevonden, is veelal wishful thinking. De gewone burgers zullen decennia nodig hebben om de ellende te boven te komen.

De Brusselse technocraten zullen blij zij dat ze hun neoliberale bezuinigingspolitiek kunnen voortzetten. En zo blijft alles bij het oude. Terwijl de hele wereld zo langzamerhand ontdekt dat die politiek de economische crisis veel ernstiger heeft gemaakt dan nodig was, blijft Europa in de ontkenningsfase. Op grote schaal zijn private schulden van financiële instellingen afgewenteld op de belastingbetalers en dat moet zo blijven.

Natuurlijk hebben de Grieken grote fouten gemaakt aan de onderhandelingstafel en in eendrachtige samenwerking met de onderhandelingspartners de problemen verergerd. Syriza heeft de weerzin tegen een linkse regering in Griekenland onderschat. Dat kon voor Europa niet door de beugel. Een beetje voorzichtigheid en diplomatie was op zijn plaats geweest, gezien de eerder genoemde nationale belangen van alle lidstaten.

Mocht dit akkoord overeind blijven, zal Griekenland als arm lid van de rijke eurozone nog heel lang gebukt gaan onder streng toezicht. Toezicht op eisen waarvan slechts stekeblinden niet zien, dat ze onhaalbaar zijn. En gek genoeg heb ik in het lijstje eisen niks gezien over de aanpak van de belastingontduikende rederijen. Nee, de gewone burger moet bloeden voor de fouten van zijn politici.

De vraag is natuurlijk of er in Europa nog mensen zijn, die na dit treurige drama nog enige geloof hebben in een gezamenlijk Europa, dat meer is dan een neoliberaal economisch project. Mocht Europa dit als geheel overleven, dan is onherstelbare schade aangericht aan het ideaal van een federaal Europa, dat een beetje sociaal blok zou kunnen vormen tegen de economische grootmachten als de VS en China.

Er is nog een hoop en dat is op zich al treurig, en dat is het voorbeeld van sommige Zuid-Amerikaanse landen met een wat linksige regering. Landen die het economisch ook nog redelijk goed doen, zonder de burgers te knechten. Daar zal men met verbazing naar Europa kijken en met een zekere Schadenfreude. Ach, arm Europa. Terug in verdeeldheid. Kon de Muur maar weer terug, want met de val hiervan is de ellende begonnen. Ook Poetin zou dit een goed idee vinden en stoppen met zijn agressie.

Bij het 'nee' van de Grieken

Toen in 2008 de financiële crisis losbarstte en de problemen van Griekenland naar buiten kwamen, was het een probleem van het hele Europese bankwezen. De oplossing moest ook in heel Europa worden gezocht. Op dat moment was een bankroet van Griekenland een ramp geweest voor alle Noord-Europese banken. Die hadden miljarden aan leningen uitstaan bij deze dubieuze debiteur.

Eenmaal begrepen welk gevaar de toch al in zwaar weer verkerende banken bedreigde, is de jaren daarop de Griekse schuldenlast van de banken overgeheveld naar de diverse overheden, c.q. de belastingbetalers in Europa. Inmiddels hoeven de betreffende banken niet meer te vrezen voor een Grieks bankroet. Zelfs de Griekse banken kunnen omvallen zonder de Europese bankensector in gevaar te brengen.

De overheden van die lidstaten houden tegenover hun onderdanen, tegen beter weten in, vol dat die overgenomen schuldenlast ooit weer terug betaald zal worden door Griekenland, plus rente. Zeker in Nederland houdt de regering hier nog immer stug aan vast, terwijl elk verstandig mens weet dat dit voor Griekenland een volstrekt onmogelijke opgave is.

Was er in die beginjaren van de crisis echt gestreefd naar een realistische oplossing voor het Griekse probleem, dan was dit mogelijk geweest. Alleen durfde geen regeringsleider dit te erkennen. Immers toegeven dat de Grieken nooit in staat zouden zijn de schulden terug te betalen en derhalve die schulden net zo goed konden worden kwijtgescholden, was voor hen electorale zelfmoord. Dachten zij, want eerlijkheid was wellicht voor de onderdanen beter te verteren geweest.

Als toen de regeringsleiders  hun landgenoten hadden uitgelegd, dat met de miljardenbetaling aan Griekenland de eigen banken waren gered, was er veel gemopperd op de banken. Dat kwijtschelding van in ieder geval een groot deel van de overgenomen Griekse schulden de enige oplossing was, zou waarschijnlijk voor enige tijd boosheid maar wellicht ook begrip bij de eigen kiezers hebben veroorzaakt. Griekenland had dan wel met recht gedwongen kunnen worden het pensioenstelsel te hervormen en de corruptie en belastingontduiking aan te pakken.

Dit nu alsnog toegeven komt niet bij onze regeringsleiders op. Want, zo hielden ze hun landgenoten voor, die onbetrouwbare Grieken hadden de kluit belazerd en moesten de schulden tot de laatste cent terug betalen. Dat leek en lijkt de betreffende onderdanen ogenschijnlijk heel logisch toe. Net zo logisch als het onderwerpen van Griekenland aan een bezuinigings- en hervormingsplicht, die het land in diepe ellende stortte.

Dat vanuit het binnen- en buitenland waarschuwingen tegen dit beleid klonken, werd afgedaan als populisme. Immers Griekenland was fout en moest boeten. Stel je voor dat die luie donders wegkwamen met de bijkans misdadige corruptie en bedriegerij. Dat de gewone Griek hieraan alleen schuldig was in de zin van kiezer van foute regeringen, werd er niet bij verteld.

Evenmin kregen wij te horen dat de miljarden steun aan Griekenland bijna geheel rechtstreeks naar onze eigen banken ging. En dat de Grieken leden onder een voor ons onvoorstelbare werkloosheid, tot zelfs veel zelfmoorden leidende armoede en uitzichtloosheid, het was allemaal eigen schuld. Bezuinigen zouden ze en hervormen moesten ze. Nu heeft Europa een probleem, want de Grieken willen wel graag in Europa blijven en de euro willen ze niet kwijt, maar nog meer bezuinigen willen en kunnen ze niet.

De ironie wil dat Europa een lidstaat en een lid van de muntunie niet kan lozen. Alleen een lidstaat zelf kan opstappen. Lange tijd heb ik gedacht dat het probleem Griekenland, hoe ingewikkeld ook, op te lossen was. Nu begin ik te twijfelen. Regeringsleiders houden vast aan het oude beleid, ondanks het leed van en het duidelijke nee hiertegen van de Grieken.

De hele euro komt hierdoor onder druk te staan. Onze trots, de sociaaldemocraat (sic!) Jeroen Dijsselbloem, sprak zijn eigen partij nog ferm toe te hopen op eerlijke politici in Griekenland. Wellicht dat een dergelijke wens in eigen land meer zin heeft. Wees eerlijk dat je bang bent  dat kwijtschelden van de schulden van Griekenland, linkse partijen als Podemos in Spanje de wind in de zielen zal geven. En uiteindelijk de hele bezuinigingsmanie onderuit zal halen.

Dat daarom de Grieken moeten bloeden en niet vanwege hun kleine economietje, waar Europa wel zonder kan. Zonder de veel grotere economie van het ook bijna kapot bezuinigde Spanje is een heel andere verhaal. Stel je voor dat zo’n Podemos dit jaar er de verkiezingen wint en weigert verder te bezuinigen. Dat zou heel wel mogelijk zijn, als nu Syriza in Griekenland gehoor vindt bij de Europese Unie. Italië zou volgen en Frankrijk. Juist daarom moet Griekenland bloeden.

Het door Syriza georganiseerde referendum gaf duidelijk aan, dat de Grieken verder bezuinigen niet aankunnen. Dat regeringsleiders van vooral de noordelijke lidstaten ons probeerden voor te houden, dat een nee van de Grieken een nee tegen Europa en de euro was, zullen we maar vergeten. Het ging om een nee tegen verder bezuinigen.

Dat de nieuwe en veelal nog armere lidstaten in het Oosten over het tegemoet komen aan Griekenland zouden mokken, ach, zoals gezegd een lidstaat kan altijd uit eigen beweging opstappen. Ook dat zou geen ramp zijn voor Europa. De inwoners van die lidstaten krijgen het steeds beter dankzij de EU.

Dat hier solidariteit met een land waar de inwoners het alleen maar slechter zullen krijgen bij hoort, wil er kennelijk niet in. Bovendien kunnen sommige nieuwkomers een voorbeeld nemen aan de democratie in Griekenland. Want aan de oostelijke randen van de EU mankeert hier nog wel eens wat aan.