Het lot der verdwaalden

Het was de dag na de verkiezingen dat ik in het postvakje van mijn moeder het ongebruikte stembiljet vond. Haar geheugen heeft haar in de steek gelaten en stemmen was niet bepaald een welbewuste keuze geweest. Toch lag dat biljet daar. Het zette me aan het denken.

Het was niet alleen dat stembiljet, maar ook een recensie op een tv-documentaire over een zwakbegaafde moeder en haar dochter. De recensie eindigde met de vraag wat we aan moeten met de mensen, wier hersencapaciteit domweg onvoldoende is om de de wereld te begrijpen.

Het is een oude vraag. In een beschaafde samenleving beschermen we die mensen tegen de harde uitwassen van de markt. De afgelopen jaren is dat laagje beschaving aan slijtage onderhevig geraakt. We laten de in hun beperkte geest verdwaalden aan hun lot over.

Dat wil zeggen, als ze geen overlast veroorzaken. Nu zijn er verschillende graduaties in het onvermogen de moderne wereld te begrijpen. De complexiteit is dusdanig dat het echt niet alleen zwakbegaafden zijn, die het niet meer kunnen bevatten. In een beschaafde samenleving zouden we mensen helpen met goede scholing, voorlichting en adviezen.

Vergeet hierbij niet dat een derde van de bevolking problemen heeft met begrijpend lezen. Dat is een van de eerste voorwaarden voor begrip van complexe situaties, maar ook voor de acceptatie dat je bepaalde dingen niet begrijpt. Want dat is toch wel een van grootste problemen van deze tijd. We accepteren dat niet meer.

Of er gegevens zijn over voeger jaren als het gaat om dit onvermogen tot begrijpend lezen, weet ik niet. Wel was er toen een soort beschermende deken voor degenen, die nu eenmaal niet veel snappen van de bureaucratie, in de vorm van kerk, vakbond en verenigingsleven. Een naar kantje hiervan was natuurlijk wel, dat die deken behoorlijk stuurde.

Het grote voordeel was evenwel, dat mensen zich niet sappel hoefde te maken over al te ingewikkelde zaken en een normaal leven konden leven. Een leven wellicht zonder grote mogelijkheden, maar wel aangenaam zorgeloos. Er was hulp bij werk, eigenlijk bij alle facetten van het leven.

Die tijd is voorbij. Of we daar bedroefd om moeten zijn, weet ik niet. Er zaten tenslotte ook bedenkelijke kantjes aan. En was er niet de emancipatie van al die groepen in de samenleving, die de deken een beetje onnodig en daardoor verstikkend maakte.

Die emancipatie keert zich evenwel tegen de groepen, die zich echt minder goed zelf kunnen redden. Er wordt nu een beetje minderwaardig gedaan over mensen, die de dupe zijn van de vereiste zelfredzaamheid. Blaiming the victim is gewoon geworden. Wie komt er nog voor hen op? Er is bijna een vorm van angst uitgemaakt te worden voor gutmensch, als je je inzet voor hen die dat zelf minder goed kunnen.

Het is natuurlijk gemakkelijk met de beschuldigende vinger richting onderwijs te wijzen, of naar de rechtse partijen die al te enthousiast tal van voorzieningen hebben afgebroken. Maar eerlijk gezegd heb ik van heel weinigen ook maar iets vernomen, als het ging om verdediging van juist die groepen, die het nodig hebben.

Het is niet meer populair de kant van de verliezers te kiezen. Voor je het weet wordt je ermee vereenzelvigd. Maar ze helemaal laten vallen, wordt ook afgestraft. En boosaardiger partijen als de PVV springen zelfzuchtig in het gat. Al die mensen die een beetje hulpeloos rondzweven in het complexe universum worden verwelkomd met simpele oplossing, met zondebokken.

Zijn er nog leraren, zoals mijn leraar Nederlands ooit, die hun leerlingen durven op te voeden? Die op het bord schrijven dat het niet erg is, als je iets niet begrijpt als het maar geen reden is het af te keuren. Kunnen we zo'n visie niet weer omarmen? Dat neemt de voedingsbodem voor al die duistere krachten weg.

De ideale samenleving bestaat niet, maar een beetje beschaving maakt het wel een stuk aangenamer. Als we mensen die het allemaal niet meer kunnen bijbenen een handje helpen, zonder een tegenprestatie te verwachten, kunnen we ook weer een beetje trots op ons zelf zijn. Al te goed is buurmans gek, maar alleen maar wantrouwen is een slecht uitgangspunt.

Soms moet je ook dingen een beetje los laten. Dat stembiljet van mijn moeder is ongebruikt gebleven. Terecht. In vroeger tijden haalden CDA'ers zulke stembiljetten met machtigingen op. Nu blijven ze liggen in het postvakje, wachtend op de prullenbak. Daar horen ze, zoals zoveel voor sommigen onbegrijpelijke papieren van de overheid.

Het zou een mooi onderwerp zijn bij de formatie van een nieuw kabinet. Maar gezien de partijen die hierbij kansrijk zijn, ben ik bang dat er voor de verdwaalden niet veel hoop is.