De literatuur is niet
dood, de lezer sterft uit. Kort samengevat is dit wat de Amerikaanse schrijver
Philip Roth zei in een fragment dat Peter Buwalda had uitgekozen voor
Zomergasten. Roth wijt dit uitsterven aan de overwinning van het scherm, van
bioscoop, naar televisie, naar computer en nu de definitieve overwinning van de
smartphone. Het klinkt plausibel. Wie komt er nog mensen tegen die nog geregeld
een roman ter hand nemen?
Een boek lezen, en dan
niet vakliteratuur, vraagt tijd. Tijd die je amper een investering kunt noemen
nu alles wordt afgemeten aan rendement. Lezen betekent je terug trekken uit het
economisch leven. Onbereikbaar zijn voor de omgeving en wie is dat nog gegund,
behalve in deeltijd werkenden en mensen buiten het arbeidsproces?
Zo maar een gesprek dat
je kunt opvangen op een zondagmiddag. Vrouw met gezin van drie kinderen,
waarvan een zwaar invalide en een veeleisende baan in gesprek met broer,
vertelt een nieuwe studie te overwegen. Om haar marktwaarde te verhogen, want
nu ze de veertig is gepasseerd komt die onder druk.
Je schrikt even. Ze is op
haar top, goede baan, gewaardeerd, goed salaris. Waar moet ze de tijd vandaan
halen? Korte nachten, vakanties waarin de telefoon echt uit moet, want anders
eist het werk zijn tijd. De laptop altijd mee. En dan een zware studie aangaan.
Tja, ze is er zelf helemaal niet zo verbaasd over. Haar broer ook niet.
Tijd om een boek te
lezen, een boek dat haar ‘marktwaarde’ niet verhoogt, het lijkt bijna onmogelijk.
Zij is geen uitzondering. In de journalistiek zie je hetzelfde proces. Toen ik
begon was het een aanbeveling een zekere eruditie op te bouwen. Al was het
alleen maar om een beter en sneller begrip te hebben van de onderwerpen waarover je
schreef.
Gaandeweg veranderde dit
in het volgen van cursussen. En wie cursussen moet volgen heeft geen tijd meer
voor lezen. Langzaam verdween eruditie als aanbeveling uit het
‘marktwaarde’-pakket. Een cursus in digitaal publiceren levert meer op. En voor
wie hogerop wil, natuurlijk het onvermijdelijke management.
Wat ooit als een
leven lang ‘leren’ een soort van ideaalbeeld was voor mensen die zichzelf wilden
ontwikkelen, is verworden tot investeren in marktwaarde. Niet alleen meer in
beroepen voor hoog opgeleiden. Het is een generaal verschijnsel, aangemoedigd
door overheid, vakbonden en werkgevers. Wie niet meedoet valt af bij de
volgende reorganisatie.
Hoezo het scherm als
vervanging van het lezen? Televisie hebben deze jonge werknemers amper meer
tijd voor. Er is ook nog het gezin. Een gezin waarin als het goed is lezen nog wel wordt
gestimuleerd met voorlezen, want dat schrijven de handleidingen voor een goede
opvoeding voor. Misschien niet om de kinderen voor te bereiden op een leven waarin meer is dan werken, maar om een taalvoorsprong te behalen en zo de
‘marktwaarde’ te verhogen. En dit
in een gezin, waarin de ouders amper meer tijd hebben om een goed boek te
lezen.
Het is niet het scherm
dat gewonnen heeft, maar de economisering van het leven. Alles moet wijken voor
de ‘marktwaarde’ en wie niet meedoet, wordt gemarginaliseerd. In gezelschap
praten over iets anders dan je werk, is bijkans onmogelijk. Saai, want je behoort
te netwerken.
Wie door de ‘economisering’,
zoals Groenlinkser Jesse Klaver dit noemt, op een zijspoor wordt gezet, merkt
al snel dat zijn of haar marktwaarde razendsnel daalt. Zeker, hij of zij draagt
een schat aan ervaring mee. Kan dingen die iemand die midden in het
beroepsproces zit, allang niet meer kan. Maar het heeft geen ‘markwaarde.’
Nee Philip Roth, het is
niet het scherm dat heeft gewonnen. Het is het uitdrukken van alles in geld. Waar
tijd alleen maar iets is met een euro-teken ervoor. En wie daarin een roman
leest is een lui stelend wezen. En toch is er een beetje hoop, als ik jongeren
de spot zie drijven met het immer werken. En erin de politiek langzaam stemmen
opgaan tegen de doorgeschoten ‘marktwaarde’ maatschappij. Helaas is vooralsnog
de meerderheid daar niet van gecharmeerd, of van doordrongen natuurlijk. Dat
kan ons nog duur komen te staan.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten