De teloorgang van het oude

De PvdA moet de straat weer op, zo heeft het orakel Hans Spekman bedacht. Iedere partijfunctionaris moet een deel van zijn tijd buiten de vergaderkamers doorbrengen. De straat op. Zo moet de noodlijdende partij er weer bovenop komen. Het is een treurig voornemen en gedoemd tot mislukken. Afgekeken van andere instituten, zoals kranten die vergeten zijn waar ze voor zijn opgericht en nu daarvoor de prijs moeten betalen.

De sociaal-democratie heeft het moeilijk in Europa. Ooit de verheffer van de arbeidersklasse is ze meegegroeid met die arbeidersklasse in de naoorlogse wederopbouw. Die klasse groeide langzaam door naar de middenklasse vergetend dat er ook nog mensen waren die het niet konden bijhouden. De PvdA wierp zo nu en dan wel  een blik op de achterblijvers en met het hart op de goede plaats, zorgden ze er wel voor zo nu en dan de scherpe kantjes van de liberaal economische groei af te slijpen.

Zoals overal werd het een van de grote partijen met de daaraan gekoppelde regeringsverantwoordelijkheid. En door de constante groei werd het een banenmachine waarin mensen zich aangenaam verzekerd voelden van hun positie. Nog altijd met een achterban die het hart links droeg. Maar tijden veranderden en de achterban kreeg andere verlangens dan verheffing.

Tot zover was er weinig aan de hand, ware het niet dat de leiding van de banenmachine meende dat ze mee moest in de wereldwijde opmars van het liberalisme na de val van de muur in 1989. Als de kiezers hun deel van de welvaart wilden en door de mislukking van de socialistische experimenten hun heil elders zochten moest de partij hierin meegaan. Dus schudde het de ideologische veren af.

Daarin waren ze niet alleen. Gedrukte kranten bijvoorbeeld kregen met hetzelfde probleem te maken. De landelijke kranten met een duidelijke signatuur konden met een beetje water bij de wijn nog wel een beetje meegaan in de maatschappelijke stroom. Al leden ze ook onder de opkomst van het gratis nieuws waaraan hun lezers zich meer en meer overgaven.

Regionale kranten zagen hun lezers iets later maar wel sneller verdwijnen. Ze waren op een breed publiek gericht. De gewone mensen dus. Veelal waren ze statutair een tikkie links van het midden. Journalisten waren er overtuigd dat ze een grotere taak hadden dan louter regionale nieuwtjes te brengen. Tot het begin van de jaren negentig was dit een succesvol uitgangspunt.

Helaas rukte de commerciële concurrentie op, die de lezers weglokte met gemakkelijk amusement zonder verheffingsidealen. En dat nieuws, ach dat kregen ze gratis via televisie en internet. Herkenbaar voor de PvdA? Zeker want beide verloren ze in steeds sneller tempo hun achterban en de banenmachine haperde.  Eerst wachtten beide af in de gedachte dat wie geschoren wordt stil moet zitten.

Dus een beetje meer amusement voor de kranten en een beetje meer midden voor de PvdA. Na 2000 ging het echt mis. Paniekerig bogen beleidsmedewerkers zich over de oorzaken en zochten hun heil bij consultanten en marktgedreven nieuwe bazen. Die voeren er wel bij en zadelden hun probleemgevallen op met bezinningsbijeenkomsten op de hei en toen dat niet hielp steeds gekkere opdrachten.

De lezers en kiezers doorzagen de hieruit voortkomende resultaten beter dan de lijdend voorwerpen zelf en liepen nog sneller weg. Inmiddels kregen alle kranten en ook publieke omroepen last van dit probleem. Zelfs het CDA verloor zijn achterban. Achterom kijkend werden pogingen ondernomen terug te keren op de schreden en de oude beginselen uit de mottenballen te halen. Het was te laat.

De valse profeten der consultancy dreven de slachtoffers van de nieuwe maatschappij steeds verder de hei op. Hebben kiezers afkeer van de elitaire volksvertegenwoordigers, dan maar wat volkser. Minder stropdassen en slobbertruien. De aanvankelijk succesvolle SP met duidelijke standpunten blijkt toch niet het beloofde alternatief. Kranten verliezen zich in almaar meer amusement onderwijl roepend dat ze meer duidend moesten worden en onthullender. Amusanter worden ze wel, duidender en onthullender amper.

Journalisten moeten vergeten dat ze een hogere taak hebben. Productie van leuke liefst regionale dan wel nationale stukken, dat is nu de opdracht. En om die te bedenken worden redacties omgetoverd tot vergaderende productiemachines en als dit zittend niet lukte dan maar staande. Dwarsliggers worden geloosd in reorganisaties. Niets lijkt meer te dwaas in deze paniek. En de winnaars – populisten en commercieel georiënteerde media -  kijken het grinnikend aan. Zonder ideologische uitgangspunten buigen ze vrolijk mee met de luimen van hun achterban en verliezen amper terrein. Ja, ze lijken er wel bij te varen.

Gemakkelijke oplossingen zijn er niet meer. De kranten hebben zich het benodigde geld voor echte veranderingen en louter overleven laten ontfutselen door handige jongens. En de sociaal-democratische partijen hebben hun durf verloren uit angst voor baanverlies en missen hiermee een antwoord op de problemen van deze tijd.

Natuurlijk ligt het niet aan de gekke adviezen van de consultants. Die sprongen alleen maar in het peilloos diepe gat der paniek. Misschien was het beter geweest in te zien dat alles in golven komt. Geld op zak houden en overleven. Andere verstandige bedrijven hebben het ook zo gedaan en krabbelen voorzichtig overeind. Ook deze neoliberale tijd nadert zijn einde met het ontberen van een antwoord op de groeiende milieuproblemen. De middenklasse brokkelt af onder het liberalistisch geweld.

Van onderop komen nieuwe initiatieven die gestaag aan kracht winnen. Grote partijen durven er nog niet aan en kranten zitten nog in de ontkenningsfase. Als straks de kruitdampen zijn opgetrokken, zal moeten blijken wie tijdig de bakens heeft verzet, een rechte rug heeft gehouden en kan overleven. De PvdA en de traditionele media lijken verloren. Wel door eigen schuld, maar ja, met het inzicht van nu….